Các loại đất làm gốm sứ bát tràng

Gốm sứ Bát Tràng là tên gọi chung cho các loại đồ gốm được sản xuất tại làng gốm Bát Tràng thuộc xã Bát Tràng, Gia Lâm , Hà Nội. Theo nghĩa Hán Việt, chữ Bát nghĩa là chén bát, đồ gốm và chữ Tràng (hay Trường) là chỗ đất dành riêng cho chuyên môn. Đầu tiên, làng có tên Bạch Thổ Phường, rồi đổi tên là Bát Tràng Phường, mãi về sau này mới gọi là Bát Tràng.

Để làm ra những sản phẩm gốm, những người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn như : chọn đất, xử lý và pha chế đất, tạo dáng, tạo hoa văn, phủ men và cuối cùng là nung sản phẩm. Người dân làng nghề Bát Tràng vẫn truyền tụng cho nhau kinh nghiệm làm gốm từ ngàn đời "Nhất xương, nhì da, thứ ba dạc lò". Ý nghĩa của câu nói này là đất làm gốm phải được nén chặt để đảm bảo độ rắn chắc cho sản phẩm, tiếp đó là kỹ thuật tạo lớp men phủ và cuối cùng là kỹ thuật nung lò để có được sản phẩm hoàn chỉnh.
Nguyên liệu làm gốm sứ bát tràng phải là đất sét. Và điều đặc biệt đất sét phải được mua từ làng Dâu (Bắc Ninh) hoặc mua từ làng Cổ Điển (Vĩnh Phúc). Hàng gốm sứ Bát Tràng thời kỳ đầu là đồ gốm trắng, mãi về sau mới chuyển sang làm đồ đàn. Ở đây gốm đàn là loại gốm "xương" đỏ, miệng loe, thấp và mỏng . Tức là người thợ làm "xương" gốm bằng đất đỏ, rồi mới lót một lượt đất trắng mỏng ra ngoài.Trong quy trình gia công này có công đoạn phải đàn cho "xương" và "da" gốm mỏng ra, nên mới gọi là đồ đàn. Đất đỏ làm đồ đàn phải mua từ Thổ Hà (Bắc Giang) hoặc mua của Hồ Lao, Hồ Lễ (Hải Dương).
Đất sét sau khi mang về được cho vào hệ thống chứa bể lọc và ngâm trong nước một vài tháng cho đến khi phân rã tới độ chin, đánh tơi, nhuyễn trong bể chứa rồi tháo xuống bể lọc cho lắng, lọc chất hữu cơ nổi trên hớt bỏ. Phần đất sét nhuyễn, sạch lắng dưới được chuyển sang bể ủ, bể phơi. Khi đất sét trắng, mịn, sánh như bột gạo, những người thợ mới đem lên để sản xuất gốm sứ.
Dụng cụ sản xuất chính của lò gốm cổ là cái bàn xoay. Bàn xoay được chôn xuống đất, người thợ ngồi, chân đạp bàn xoay, tay buông bắt từng thỏi đất, chuốt lên thành các sản phẩm tinh xảo. Mặc dù làm thủ công nhưng các sản phẩm có độ giống nhau khá cao như được đúc trong cùng một khuôn. Sau này, nhờ tiến bộ khoa học kĩ thuật, các nghệ nhân đã dùng khuôn thạch cao để tạo nên các sản phẩm gốm mộc. Hiện tại, số hàng gốm chuốt tay ở Bát Tràng còn duy trì song rất ít.

Khi gốm mộc được phơi khô, chuyển qua công đoạn vẽ và tráng men. Người thợ gốm Bát Tràng bằng sự tài hoa, khéo léo đã trang trí lên các sản phẩm gốm những hình hài, hoa lá, chim muông rất sống động. Gốm Bát Tràng từ xa xưa đã nổi tiếng về chất men phủ, phổ biến là men màu búp dong, loại men này sắc độ trắng hơi ngả xanh hoặc xám, trong và sâu. Đặc biệt là Bát Tràng đã có men lý, men nho, men này màu gần như màu ngọc thạch, nên được gọi là men ngọc. Riêng hai loại men rạn là rạn xương đất đen và rạn xương đất trắng có giá trị từ xưa, ngày nay đã được các nghệ nhân chế tác rất thành công. Bí quyết pha men ở đây không dễ gì thợ gốm nơi khác bắt chước được.

Cuối cùng là khâu nung lò để cho ra sản phẩm gốm hoàn chỉnh. Kỹ thuật đốt lò ảnh hưởng quyết định đến chất lượng sản phẩm gốm sứ. Người thợ gốm rất chú trọng đến ngày giờ đốt lò, ra lò. Điều này có ý nghĩa thiêng liêng như một tín ngưỡng. Có nhiều kiểu lò nung khác nhau phù hợp với từng loại sản phẩm: từ kiểu lò cổ truyền là lò ếch, tới lò dàn, lò bầu, lò hộp... Nguyên liệu để nung lò cũng được thay đổi theo từng giai đoạn: từ việc đốt lò bằng cỏ khô, rồi tiến tới củi, than đá, nay có lò thí nghiệm đốt bằng điện, bằng ga, đã dần nâng cao chất lượng sản phẩm gốm.
Các sản phẩm làm từ gốm sứ Bát Tràng rất phong phú. Ngoài bát đĩa, ấm chén thông dụng, Bát Tràng còn làm nhiều mặt hàng khác như các đồ thờ tự và các đồ cho trang trí nội, ngoại thất : lộc bình, lư, đỉnh, đèn thờ, các bộ tượng tam đa, tam thánh, chậu hoa, con giống, gạch trang trí cao cấp...Ngoài ra bạn có thể tham khảo thêm tạihttp://gomsuthanhtrung.blogspot.com/.
Địachỉ: Xóm 2 Giang Cao, Báttràng, Gia Lâm, Hà Nội.
Email: gomsuthanhtrung@gmail.com| Hotline:0977 260 690